‘Müzakerelerimiz, dâhili ve harici düşmanların süngü ve idam tehditleri içinde vuku buluyordu. Fakat Türk milletinin hakiki his ve emellerini temsil ettiğine kani bulunan kongre heyeti, milli vazifesini tamamlama lüzumunu her fikrin üstünde tuttu’

Milleti birleştiren kongre: Sivas!

ERCAN DOLAPÇI

Erzurum Kongresi’nden sonra toplanan Sivas Kongresi Türk milletini birleştiren bir kongre oldu. 4-11 Eylül 1919 tarihleri arasında Sivas’ta toplanan kongrede alınan kararlar bağımsızlık yolunda atılmış önemli bir adımdı. Mandacılara meydan okudu, “bağımsızlık” dedi. Tertipleri bozdu, birleşti ve Ankara’nın yolunu açtı. Buradaki kararlılık dosta düşmana gösterilmiş oldu.

Sivas Kongresi, Erzurum Kongresi’nin benzer kararlarını aldı, ancak buradaki kongrenin önemi, Türkiye genelinde yapılan bir kongre olmasıydı. Erzurum daha bölgesel bir kongreydi. Doğu halkını birleştirdi. Atatürk’ün deyimiyle “Kürtler de Türklerle birlik oldu!” Buradaki kararlılık Sivas’ın yolunu açtı. Doğuda güvenli bir karargâh kurulmuş oldu. Bunun komutanlığını da 15. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir yaptı. 15. Kolordu düşmanın el atamadığı en önemli birlikti. Güç olarak ve elindeki silah sayısı olarak da bölgenin güvenliğini sağlayan güçteydi… Çünkü silaha en çok ihtiyaç olduğu döneme giriliyordu. Batı’da işgalci Yunan ordusuna karşı savaşacak milli ordunun da gerisini koruyacak kuvvetti. Kâzım Karabekir Paşa’nın, Mustafa Kemal Paşa’ya karşı tutumu, onun yanında olması tarihi önemde bir tavırdı. Çünkü Mustafa Kemal Paşa, Erzurum’da iken İstanbul ile bağlarını koparmış ve artık sivil olarak mücadeleye devam edecekti. Bu durumda ordu komutanlarının onunla olması ayrı bir değerdeydi. Bu güç ve destekle Sivas’a giden Kemal Paşa, burada milleti birleştirecek yeni adımı attı ve yurt çapında gelen temsilcilerle Kongreyi açtı.

MANDACILARLA SAVAŞ
Sivas Kongresi’ne damgasını vuran siyasi adım, mandacılıktı. Yani güçlü bir devletin güvencesine girmek ve onun kolları altında yaşamak! Bu fikri İstanbul’dan gelen heyet hararetle savundu. Bu heyet sanki sözleşmiş de gelmişti. Varsa yoksa Amerikan ya da İngiliz mandasını savunuyorlardı. Uzun tartışma ve çekişmeden sonra bu fikir alt edildi. Bağımsızlık fikri ağır bastı. Bağımsızlığı Anadolu’dan gelen temiz yürekli delegelerin savunması dikkat çekiciydi. Anadolu, İstanbul’un zehirli fikirlerine karşı yekvücut şekilde birleşti ve bunun önünü kesti. Bu tarihi nitelikte bir tavırdır. Asırlardır bağımsız yaşamış bir millet en kötü günde de bu uğurda ölümü göze alarak mücadele edecek ve yeni zorlu günlere hazır olduğunu gösterecekti. Gösterdi de… Çünkü Anadolu’dan gelen temsilciler bölgelerinin işgalini yaşamış ve ilk öncü birliklerle buna “namus ve vatan” için karşı koymaya başlamıştı. Aydın Kuvayı Milliye Komutanı Hacı Şükrü Bey, İstanbul’a gönderdiği telgrafta “Birliğimle birlikte vatanımın selameti için isyan ettim” diyordu. Bu isyan ateşi Antep, Urfa ve Maraş’ta da sürüyordu. Doğu’da ise Ermeni çeteleriyle savaşılıyordu. Bağımsızlık ve onurlu yaşam namlunun ucundaydı.

ÇIKARILAN ENGELLER
Sivas Kongresi’nin açılışında da bir sürü sorun yaşandı. Önce Paşa’nın gelişini engellemeye kalktılar. Ona suikast düzenlemek istediler. Bunun içinde İstanbul Hükümeti ile İngilizler vardı. Paşa buna meydan okudu ve Sivas’a girdi. İkinci engel ise onu başkan yapmamaktı. Bunu da aştı. Sivas Kongresi’nin güçlüklerle dolu havasını Mustafa Kemal Paşa Nutuk’ta şu ifadelerle açıklar: “Efendiler, Sivas'ta toplanmasını temine çalıştığımız kongreye her taraftan delege seçtirmek ve onların Sivas'a gelmelerini temin etmek için, daha Amasya'da başlamış olan mesai ve haberleşmeler halen devam ediyordu. Bütün kumandanlar ve her tarafta birçok hamiyet erbabı fevkalade gayret sarf ediyorlardı. Fakat yine her tarafta olumsuz ve aleyhtarane propagandalar ve bilhassa merkezi hükümetin engelleyici tedbirleri işi müşkülleştiriyordu. Bazı yerlerden hem delege seçmiyorlar ve hem de manevi kuvveti kıracak ve herkesi ümitsizliğe sevk eyleyecek cevaplar veriyorlardı.” (Atatürk’ün Bütün Eserleri, c.19, Nutuk-1, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2006, s.71.)

TARİHİ KARARLAR
Sivas Kongresi’nde alınan 10 maddelik kararların ilkinde vatanın bütünlüğü ve bağımsızlığı esas alınarak şunlar belirtilir: “Yüce Osmanlı Devleti ile İtilaf devletleri arasında yapılan Mütarekename'nin imza olduğu 30 Ekim 1918 tarihindeki sınırlarımız içinde kalan ve her noktası İslâm ezici çoğunluğuyla meskûn olan Osmanlı memleketi kısımları, yekdiğerinden ve Osmanlı camiasından bölünmez ve hiçbir sebeple ayrılmaz bir bütün teşkil eder. Bu memlekette yaşayan bütün İslami unsurlar yekdiğerine karşı karşılıklı hürmet ve fedekarlık hissiyatıyla dolu ve ırki ve toplumsal haklarıyla çevre şarlarına tamamıyla riayetkâr öz kardeştirler.” (ATABE, c.3, s.361-362.)
 
Diğer maddelerde de milli iradenin yansıması için oluşturulacak kurullardan bahsedilir ve Ankara’da açılan Meclis’in yolunu açan Heyeti Milliye’nin oluşturulduğu belirtilir.

CHP’NİN İLK KONGRESİ
Atatürk, Sivas Kongresi’ne ileriki yıllarda da önem atfetmiştir. 15-20 Ekim 1927 yılında açılan CHP Kongresi’nde Sivas’a atıfta bulunarak şöyle demiştir: “Bugün açılışı ile iftihar ettiğim büyük kongremiz Sivas Kongresi'nden sonra teşkilatımızın ikinci büyük kongresi oluyor. Efendiler, Sivas Kongresi'nde nasıl ki bütün milletin emellerini ve hissiyatını temsil etmek mevkiinde bulundu isek, bugün de Cumhuriyet Halk Fırkası'nın büyük kongresi ile bütün milletin hakiki hissiyat ve eğilimlerine tercüman olmak vazife ve mevkiinde bulunuyoruz.” (ATABE, c.19, Nutuk-1, Kaynak Yayınları, s.19.)

Paşa, 1931 ve 1935 CHP Kongrelerinde de Sivas’a vurgu yapar ve CHP’nin ilk kongresi olarak kabul eder. Paşa 10 Mayıs 1931 tarihindeki kongrede yaştığı konuşmada şu vurguyu yapar:

“Birinci Genel Kongre'miz, bundan on iki sene evvel Sivas'ta, bir mektep dershanesinde yapılmıştı. Oraya gelen delegeler, türlü takipler altında, birçok müşküllerle karşılaşmışlardı. Müzakerelerimiz, dâhili ve harici düşmanların süngü ve idam tehditleri içinde vuku buluyordu. Fakat Türk milletinin hakiki his ve emellerini temsil ettiğine kani bulunan kongre heyeti, milli vazifesini tamamlama lüzumunu her fikrin üstünde tuttu. Takip etmekte bulunduğumuz prensiplerin ilk esaslarını tespit etti. Ondan sonra da feragatle ve azimle o esaslar üzerinde yüründü, muvaffak olundu. Milli mefkûreye tam iman ve onun icaplarına tereddütsüz girişmenin neticesi elbette muvaffakiyettir. (Alkışlar.) Bugünkü Kongre'mizin işlerine başlarken Sivas Genel Kongresi'ni yad etmekten maksadımı onun, Fırka'mızca inkılabımızın tarihi bir hatırası olarak saklı tutulmasında fayda gördüğümdendir. Millet için ve milletçe yapılan işlerin hatırası her türlü hatıraların üstünde tutulmazsa milli tarih kavramının kıymetini takdir etmek mümkün olamaz.” (ATABE, c.25, s.136-137.)