'İnsanın varlığını belirleyen, bilinci değildir; bilakis, insanın toplumsal varoluşu bilincini belirler' diyen Marx toplumsal yaşamın gizemini toplumsal mücadele içinde yoğun emek ve zekası ile çözümlemiştir. 

MUSTAFA MERSİNOĞLU/ BRİGHTON

İnsanın aletlerle çalışmasının, emeğinin zekasını geliştirdiği bugün yaygın olarak kabul edilir ve bu sosyal bir olgudur. Zekanın tam olarak ne olduğu ve bilincin nasıl oluştuğu bilimsel olarak henüz tamamen açıklanmamıştır. Ayrıca zekanın çeşitleri olduğu konusu da günümüzde ilgi çekmektedir.Bunlardan biri duygusal zekadır. Yapay Zeka kavramı bilgisayarların babası denilen Charles Babbage’in (1791 -1871) programlanılabilir analitik makinayı tasarlaması ile başladı denilebilir. İlk programı ya da algorithmi ise bu makina için LordBryon’un kızı Ada Lovelace’in yazdığı kabul edilir ve bundan aşağı yukarı yüz elli yıl sonra John McCarthy’i 1956 yılında ‘Yapay Zeka’ teriminin adını koydu ve akademik çalışmalar başladı. Aslında, Almanların Enigma makinasının şifresini kıran Alan Turing’in ‘Yapay Zeka’ kavramını ilk ortaya attığı kabul görür. Turing 1950 yılında şimdi Turing testi denilen bir kavram çıkarmıştır. Bir klavye ile bir makina ve bir kişiye bazı sorular sorulur ama sorandan bunlar gizlenir ve soranın bunlardan hangisinin makine, hangisinin insan olduğunu ayıramaması durumunda, bu makina zekidir denir.

TEKNOLOJİ VE ÜRETİM İLİŞKİLERİ

Teknolojinin üretimde ve üretim ilişkilerindeki rolü Karl Marx tarafından incelenmiştir. Nathan Rosenberg, Öncü Ekonomist Charles Babbage adlı yazısında Marx’ın Babbage’ın Makina ve Sanayii Üretiminin Ekonomisi adlı kitabından çok etkilendiğini ve teknolojinin kapitalist üretimi nasıl etkilediğini 150’inci yılı kutlanan Kapital adlı eserinde alıntı alarak kullandığını belirtir. Gareth Stedman Jones, dünya bir başka sanayi devrimi ile yeniden şekillenirken, ‘Das Kapital’in 150. yılı: Marx’ın yapıtı robot teknolojisinden siyaset bilimine birçok alanı etkiledi ‘ adlı yazısında Karl Marx’ın yapıtının ne kadar ileri görüşlü olduğunu belirtir. Orada konumuzla ilgili olarak şunları yazmış: ‘Das Kapital’in ilk cildinde, Marx işçilerin üretim - fiili çalışma süreci - üzerinden nasıl sömürüldüklerini inceledi. Kapitalistin emekçilerin emeğini değil çalışma kapasitesini satın aldığını savundu. İşçilerden kar etmek veya ‘artı değer’ elde etmek için, kapitalistin çalışma saatlerini uzatması veya saat başı üretkenliği artırması gerekiyordu. Britanya’nın Fabrika Teftiş Kurulu’nun kayıtlarından yoğun şekilde yararlanan Marx, artı değeri ‘realize etmek’ etmek için metaların dolaşıma sokulması ve dünya pazarında bir kârla satılması gerektiğini öne sürdü. Ama satış garantisi olmadan, ‘kapitalist kriz’ baş gösterebilirdi: fazla mal üretilebilir veya kârlar düşebilirdi. Marx, buharlı dokuma tezgâhları gibi, işçilerin yerini alarak ‘emek tasarrufu sağlayan’ makinelerin kullanıma girmesinin kâr oranlarının düşmesine neden olduğunu gördü; sadece canlı emeğin kâr üretebileceğine inandı.’ Ancak bu teknolojik ilerleme sosyal mücadele ile ve yarattığı gelişme ile yeni iş alanları ve yeni teknolojileri geliştirdi zaman içinde ve büyük mücadelelerle iş saatleri kısaldı. Bilindiği gibi 1 Mayıs bunların kutlaması. Bu kısalma sadece mücadele ile değil, ayrıca teknolojinin ilerlemesinin sağladığı üretimin artması ile de oldu.

Kapitalizmin ideologlarından Daron Acemoğlu Kapitalizmin Yükseliş Ve Düşüşünün Genel Kuralları(2014) adlı James A. Robinson’la yazdığı makalede Marx ve 21’inci Yüzyılda Kapital(2013)’in yazarı Thomas Pikettyís’i teknoloji ve kurumların ekonomik eşitsizlikte oynadıkları rolu anlamamakla suçluyor. Artı-değer ve kapitalist ilişkileri gözardı ediyor. Marx’ın ekonomik indirgemeci olduğunu uyduruyor gerçi kısa bir dip not ile Onsekizinci BrumaireLouis Napoleon adlı kitabında bunun tam da kendi dediği gibi olmadığını belirtiyorsa da sonra yine bunun ikinci planda kaldığını söylüyor. Prof Dr İrfan Erdoğan ‘Karl Marx’ı anlamak Uydurmalar ve Gerçekler’ adlı Teori Dergisi, sayı 340’da yazdığı makalede bu tür ideologları ve düşünce tarzlarını mükemmel şekilde eleştirmiş. Yukarıda Marx’ın teknolojinin üretim ilişkilerindeki rolünü ne kadar iyi anladığını ve zamanının en son teknolojik gelişmelerini ne kadar yakından takip ettiğini gördük. Acemoğlu’na göre teknoloji ve kurumlar kendi içsel nedenler sebebiyle değişiyormuş. Üretim ilişkileri ile ilgisi yokmuş sanki Marx’ın kapitalizmin gizem içinde şaşırtmalarla artı değeri ve üretim ilişkilerini gizlendiğini söylemesini doğrularcasına teknoloji ve kurumlara mistik gizemli bir güç yüklüyor Acemoğlu.

İşin ilginç tarafı Daron Acemoğlu Ocak 2018’te ‘Yapay Zeka, Otomasyon ve Çalışma’ adlı bir yazı yazmış ve bu yazının tezi de otomasyonun, Yapay Zekanın emeğe ve çalışanlara gereksimi azaltacağını ama bunun verimin artması ile otomasyon gerektirmeyen alanlarda işlerin artmasına sebep olacağını belirtmiş. Kısacası Yapay Zeka ve otomasyon herkesin üzerinde düşündüğü bir konu. 

ZEKA, YAPAY ZEKA VE KARA ÜTOPYALAR

Yapay Zeka’nın insan zekasını geçip geçmeyeceği yaratıcı olup olmayacağı ilk algorithm yazan Ada Lovelace’den beri tartışılıyor. Lovelace bilgisayarların kendi başlarına orijinal bir şey yaratamıyacaklarını söylemiş.Buna karşı Turing yaratabileceklerini ve düşüneceklerini savunuyor. Zamanın Kısa Tarihinin yazarı fizikçi Stephan Hawking’in düşüncesine göre Yapay Zeka’lı robotlar düşünecekler hem de insanlara hükmedip yok bile edecekler. 2001 Uzay Öyküsü adlı kitaptan uyarlanan meşhur Stanley Kubric’in klasik bilim kurgu filminde insanlar kemik aletten uzay aracına ulaşıyorlar ve Hal denilen bilgisayara bu uzay gemisinde esir oluyorlar. Stephan Hawking ile 1988’de Wolf Ödülünü kazanan Roger Penrose İmparatorun Yeni Düşüncesi adlı kitabında insan ve hayvan beyinlerindeki düşünceler yapılmış olan yapılabilecek tüm bilgisayarlardaki Yapay Zekadan farklı olduğunu savunuyor.

Şu ana kadar bilgisayarlar ve yapay zeka insan aklının çözeceği şeylerin çok dar alanlarında daha hızlılar ama genel zeka alanında çok geriler. Yapay Zeka robotlarda çok kullanılıyor ama henüz dinamik hareket halindeki alanlarda örneğin endoskopi gibi bir hastanın nefes alan vücudunda teşhis koymada zorlanıyor. Hans Moravec 1988’de ‘dama oynayan bilgisayar yapmak kolay ama bir yaşındaki bir çocuğun bakışı ve anlayışını programlamak çok zor çünkü bu yetenekler milyonlarca yılın evrimi ile oluşmuş’ açıklamasını yapmış.

YAPAY ZEKANIN İNTERNETTE KULLANIMLARI

İnternette yapay zeka başta arama motorlarında ve bir çok şirkette ayrıca reklamlar, seçim tanıtımlarında ve kara propaganlarda kullanılıyor. Bu teknolojinin topluma etkileri üzerine akademik çalışmalar yapan ve bir aktivist olarak faaliyet gösteren dünya çapında tanınan Zeynep Tüfekçi var. Bu teknolojinin faydalı yönlerini de kötü kullanımını da inceleyip eleştriyor. ‘Big Data (Büyük Veri) ve Demokrasi ile Sivil Topluma Yönelik Algorithma Tehtidi’ adlı çalışaması ödül aldı.Twitter ve Gözyaşartıcı Gaz adlı bir kitabı var. Burada sosyal medyaların sosyal protestoları örgütlemedeki hem gücünü hem de kırılganlığını gözlemleme metodu ile araştırıp yazmış.

‘Türk milleti zekidir. Çünkü Türk milleti millî birlik ve beraberlikle güçlükleri yenmesini bilmiştir. Ve çünkü Türk milletinin yürümekte olduğu terakki ve medeniyet yolunda, elinde ve kafasında tuttuğu meşale, müspet ilimdir.’ Mustafa Kemal Atatürk OnuncuYıl Nutkunda bu önemli niteliğimizi vurguluyor. Evet, zekamızı kullanarak milli birlik ve beraberlik içinde Yapay Zeka ile çok işler başarabiliriz aksi takdirde Yapay Zeka ile bizi bölüp yönetirler.