CHP, kuruluşunun 96. yılını kutladığını belirtti. CHP internet sitesinde yer alan haberde 'CHP'nin kuruluşunun 96'ncı yılı dolayısıyla' CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun, Ankara Yenimahalle Nazım Hikmet Kongre ve Sanat Merkezi'nde düzenlenen etkinliğe katıldığı bildiriliyordu.[1]

 
MUSTAFA SOLAK Tarihçi

CHP internet sitesinde yer alan “CHP Tarihi” bölümünde de şunlar yazılıdır:

“CHP, Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk öncülüğünde 9 Eylül 1923’te önce ‘Halk Fırkası’ adıyla kurulmuştur.

Mustafa Kemal Atatürk, 9 Eylül 1923’te İçişleri Bakanlığı’na başvurarak, ‘Halk Fırkası’nın kuruluşunu bildirmiştir.”[2]

CHP NE ZAMAN KURULDU?

CHP’nin ne zaman kurulduğu tarihçiler ve yazarlar arasında tartışma konusudur. Kuruluş tarihi olarak kimi 4 Eylül 1919’ü, kimi CHP gibi 9 Eylül 1919’ü kimisi 11 Eylül 1923, kimisi de 23 Ekim 1923 tarihini kabul ediyor.

CHP, 4 Eylül 1919’de Sivas Kongresi’nde kuruldu. İlk kurultayını bu kongrede, ikincisini 1927’de, üçüncüsünü 1931 yılında yaptı. Atatürk 2. ve 3. Kurultaylarda yaptığı konuşmalarda CHP’nin Sivas Kongresi’nde kurulduğunu vurgular. Atatürk, CHP’nin 15 Ekim 1927’de toplanan kurultayının açılış konuşmasında, bu toplantının birinci değil, ikinci kurultay olduğunu belirtmiş ve ilk kurultayın 4 Eylül 1919’da açılışı yapılan Sivas Kongresi olduğunu şu sözleriyle belirtmiştir:

“Efendiler, Cumhuriyet Halk Fırkası'nın büyük kongresini açıyorum. Fırkamız, geçen ıstırap seneleri içinde milletimizin hayatı ve şerefi için gösterdiği yüksek azim ve iradenin temsilcisi olarak bundan dokuz sene evvel meydana çıkmıştı. Bütün Anadolu ve Rumeli'yi kapsamak üzere ilk genel kongremiz Sivas'ta yapılmıştı…

Gerçi o zaman kullandığımız unvan ile bugünkü unvan arasında fark vardır. Fakat teşkilat esas itibariyle korunmuştur ve bugün siyasi fırka halinde tecelli eden mevcudiyete başlangıç teşkil etmiştir. Bilhassa memleket ve millete ait genel gaye -ki genel selamet ve refahı teminden ibarettir- asli mahiyeti değişmeksizin takip olunmuştur. Dolayısıyla diyebiliriz ki, bugün açılışı ile iftihar ettiğim büyük kongremiz Sivas Kongresi'nden sonra teşkilatımızın ikinci büyük kongresi oluyor.”[3]

Atatürk, 10 Mayıs 1931’de toplanan 3. Büyük Kurultay’daki konuşmasında da benzer sözler etmektedir:

“Efendiler, Cumhuriyet Halk Fırkası'nın büyük kongresini açıyorum...

Arkadaşlar, Birinci Umumi Kongremiz bundan 12 sene evvel Sivas’ta bir mektep dershanesinde yapılmıştı. Oraya gelen murahhaslar [delegeler] türlü takipler altında birçok müşküllerle karşılaşmışlardı. Müzakerelerimiz dahili ve harici düşmanların süngü ve idam tehditleri içinde vuku buluyordu. Fakat Türk milletinin hakiki his ve emellerini temsil ettiğine kani bulunan kongre heyeti, milli vazifesini ikmal (tamamlama) lüzumunu her mülahazanın (düşüncenin) üstünde tuttu…Bugünkü kongremizin işlerine başlarken Sivas Kongresi’ni yad etmekten maksadım, onun fırkamızca inkılabımızın tarihi bir hatırası olarak mahfuz [saklı] tutulmasında fayda gördüğümdendir.”[4]
 
Peki diğer tarihler nereden geliyor?

9 Eylül, parti nizamnamesinin (tüzüğünün) kabul edildiği tarihtir.[5] Müdafaa-i Hukuk cemiyetleri kapanarak Halk Fırkası adını aldı. 11 Eylül 1923 ve 23 Ekim 1923 tarihleri ise CHP kuruluş dilekçesinin İçişleri Bakanlığı’na verildiği kabul edilen tarihlerdir. Kimi tarihçi 11 Eylül 1923’ü, kimisi de 23 Ekim 1923’ü kabul etmektedir.

HANGİ TARİH ESAS ALINMALI?

CHP’nin kurulması için; eğer Atatürk’ün 1927 ve 1931 kurultaylarında belirttiği tarih esas alınırsa 4 Eylül 1919, CHP tüzüğünün kabul edildiği tarih esas alınırsa 9 Eylül 1923, kuruluş dilekçesinin İçişleri Bakanlığı’na verildiği kabul edilen tarih esas alınırsa (11 Eylül 1923 veya 23 Ekim 1923’ten biri) kabul edilmelidir.

Kargaşalığı gidermek gerekir. 4 Eylül 1919 tarihinden vazgeçilirse, ilk kurultay Sivas’ta toplanmamış varsayılarak CHP’nin bütün kurultaylarının numaraları değiştirilmelidir. Örneğin 1927’deki 2. Kurultay, 1. Kurultay, 1931’deki 3. Kurultay, 2. Kurultay olarak değiştirilmelidir.

Bize göre CHP, “Cumhuriyet’in temelleri burada atıldı” denilen Sivas Kongresi’nin toplandığı 4 Eylül 1919 tarihini kabul etmelidir. Bu hem “CHP’nin Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran parti olduğu” tezine hem de Atatürk’ün görüşüne uygun olacaktır.

[1] “CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, CHP'nin 96. kuruluş yıldönümü etkinliğine katıldı”, CHP, 10.09.2019, erişim tarihi 10.09.2019, https://www.chp.org.tr/haberler/chp-genel-baskani-kemal-kilicdaroglu-chpnin-96-kurulus-yildonumu-etkinligine-katildi-9-eylul-2019

[2] “CHP Tarihi”, CHP, 5.6.2015 erişim tarihi 10.9.2019, https://www.chp.org.tr/haberler/chp-tarihi

[3] Atatürk’ün Bütün Eserleri, c.19 (Nutuk 1), Kaynak Yayınları, İstanbul, 2006, s.19.

[4] C.H.F. Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları 10-18 Mayıs 1931, Devlet Matbaası, İstanbul, 1931, s.1.

[5] Atatürk'ün Bütün Eserleri, c.16, s.100-110