24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Antlaşması ile Türk Devleti’nin varlığı ve tam bağımsızlığı tüm dünya tarafından kabul edilmiş, Yeni Türkiye Devleti’nin idare merkezi Ankara olmuştur. Sevr, tarihin derinliklerine gömülmüştür.

Türk Ordusu Mustafa Kemal’in ilk verdiği hedefe, Akdeniz’e varmış, düşman ordusunu tamamen imha ve esir etmiş ve kılıç artıklarını Akdeniz’e, Marmara’ya dökmüştü. Ordularımız, İzmir ve Bursa’yı geri aldıktan sonra, Trakya’yı da Yunan ordusundan kurtarmak için Çanakkale ve İstanbul istikametinde yürüyüşlerine devam ederken, İngiltere Başbakanı Lloyd George tekrar harbe karar vermiş bir tavırla dominyon ülkelerine yardımcı kıta talebinde bulunur. Tam da bu sıralarda İstanbul’da Fransız Fevkalade Komiseri bulunan General Pelle, Mustafa Kemal İle görüşmek üzere İzmir’e gider. “Tarafsız Bölge” adıyla andığı bir bölgeye ordularımızın girmemesinin uygun olacağını tavsiye eder. Mustafa Kemal kendisine Milli Hükümetimizin böyle bir bölge tanımadığını, Trakya’yı da kurtarmadıkça, ordularımızın durdurulmasına imkân olmadığını, bildirir. Yine bu sıralarda, Fransız Devlet Adamı Mösyö Franklin Bouillon bir Fransız harp gemisiyle İzmir’e gelir. Bouillon, Fransa Hükümeti tarafından ve İngiltere ve İtalya hükümetlerinin de uygun görmesiyle Mustafa Kemal ile görüşmek için görevlendirildiğini söyler. Mustafa Kemal, Franklin Bouillon ile görüşürken 23 Eylül 1922 tarihli, İtilaf devletleri Dışişleri Bakanları imzasıyla bir nota gelir. Bu nota önemli iki konuyu kapsar: Biri askeri harekatın durdurulması, diğeri konferansa, barışa aittir.

ARTIK DPLOMASİ SAHASINDA CİDDİ OLARAK ÇALIŞILMALIYDI

Mustafa Kemal, 29 Eylül 1922’de verdiği cevapta, Mudanya Konferansı’na katılmayı kabul ettiğini bildirir ve Meriç nehrine kadar, Trakya’nın derhal bize iadesini talep eder. Konferansa, olağanüstü yetkiyle, Batı Cephesi Orduları Kumandanı İsmet Paşa’yı delege atadığını bildirir.

Mudanya’da İsmet Paşa’nın başkanlığında, İngiltere Delegesi General Harington, Fransa Delegesi General Charpy, İtalya Delegesi General Mombelli’den oluşan konferans toplandı. Bir hafta devam eden uzun tartışmalardan sonra, 11 Ekim 1922’de Mudanya Mütarekesi imzalandı. Mütarekenin sonucunda Trakya, anavatana katıldı. Mudanya Mütarekesi’nden sonra, önü açılan Türkiye için barış konferansı hayati önem taşımaktaydı.

BARIŞ KONFERANSI'NA GÖNDERİLECEK DELEGELER

Bakanlar Kurulu Başkanı Rauf Bey, Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Bey, Sağlık Bakanı Rıza Nur Bey barış konferansına gidecek delegeler kurulunun doğal üyeleri gibi görülüyordu. Mustafa Kemal, bu konuda henüz kesin bir karar verememişti. Rauf Bey’in Başkanlığındaki kurulun, bizim için hayati önemde olan bu meselede başarılı olacağına emin olamıyordu. Rauf Bey’de emin olamadığındandır ki, İsmet Paşa’nın kendisine müşavir (danışman) olarak katılmasını teklif eder. Mustafa Kemal “İsmet Paşa’dan müşavir olarak edilecek istifade sınırlıdır. İsmet Paşa Başkan olursa, azami istifade temin olunacağına ben de kaniyim” diyerek görüşünü bildirir ve hemen ardından Bursa’ya gider. İsmet Paşa’nın Delege Heyeti Başkanlığı’nı yapıp yapamayacağını bir daha inceler. Mudanya Konferansı’nı nasıl yönettiğini ayrıntılarıyla anlamaya çalışır. Sonunda kararını olumlu olarak verir ve İsmet Paşa’nın Delege Heyeti Başkanı olması için daha önce Dışişleri Bakanı olmasını uygun görür. Bunun için, Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Bey’e durumu bildiren özel ve gizli bir telgraf çeker. Kendisinden, Dışişlerinden istifa etmesini ve yerine İsmet Paşa’nın seçilmesi için bizzat ön ayak olmasını rica eder. Bu görevi en iyi İsmet Paşa’nın yapacağını daha önce de söyleyen Yusuf Kemal Bey, derhal gereğini yapar. Artık İsmet Paşa’ya Delege Heyeti Başkanlığı görevi verilmiş ve kendisine bildirilmiştir.

Türk Heyeti Lozan'da

28 Ekim 1922’de İtilaf devletleri, Ankara Hükümeti’ni Lozan’da toplanacak olan Barış Konferansı’na davet eder. Fakat İtilaf devletleri, Ankara Hükümeti’yle birlikte hâlâ İstanbul’daki “olmayan hükümeti” de tanımak istiyor, onu da davet ediyor. Hem Ankara Hükümetini geri plana atmak, hem de ikilik çıkararak bundan faydalanmayı düşünüyorlar. Ama düşündüklerini gerçekleştiremediler! Bu birlikte çağrılma, saltanatın kaldırılmasını hızlandırdı. 1 Kasım 1922 tarihli kanun gereğince saltanat kaldırıldı ve fiili olarak üç yıldır süren Milli Egemenlik onaylandı. Artık Lozan’da Türk milletini, Ankara Hükümeti temsil edecekti.

LOZAN BARIŞ KONFERANSI

Lozan Konferansı 21 Kasım 1922 tarihinde başladı. Müzakereler çok tartışmalı ve hararetli geçiyordu. Bilindiği gibi Osmanlı Devleti kapitülasyonların esiriydi. Osmanlı hükümdarları ve yakınları ihtişam içinde hayatlarını sürdürmek için, memleket ve milletin bütün servet kaynaklarını kurutmalarının haricinde, milletin menfaatini ve devletin haysiyet ve şerefini feda etmişlerdi. Yabancı devletler, birçok imtiyazlara sahipti ve sömürmeye o kadar alışmışlardı ki, bunlardan vazgeçmek istemiyorlardı. Kısacası, Lozan barış masasında asırlık hesaplar görülüyordu. Bu kadar eski, bu kadar karışık, bu kadar kirli hesapların içinden çıkmak, elbette o kadar basit ve kolay olmayacaktı.

Fakat, Mustafa Kemal, sonucun mutlaka olumlu olacağına emindi. Türk milletinin mevcudiyeti, bağımsızlığı ve hâkimiyeti için elde etmeye mecbur olduğu esasların tüm dünyada kabul edileceğinden kuşkusu yoktu. Çünkü taleplerimiz açık ve en doğal haklarımızdı. Kuvvetliydik ve en büyük kuvvetimiz ise, milli hâkimiyetimizi zaten fiilen ve maddeten elde etmiş olduğumuz idi. Konferans masasından talep ettiğimiz zaten cephede elde ettiğimiz hususların ifade ve onayından başka bir şey değildi.

MUSTAFA KEMAL'İN HALKA YAKIN TEMASI

Mustafa Kemal, konferansı Ankara’da takip ederken, bir yandan, Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti’nin siyasi bir fırka haline gelmesi için çalışıyor, bu konuda ve saltanatın kaldırılması konusunda halkla temasa geçip, fikirlerini öğrenmek, onlarla bizzat konuşmak istiyordu. Bu nedenle, 14 Ocak 1923 tarihinde, Ankara’dan hareket ederek, Eskişehir, İzmit, Bursa, İzmir ve Balıkesir’de halkla uzun sohbetler eder, sorulan sorulara cevap vermek üzere altı, yedi saat süren konferanslar verir. Lozan Konferansı müzakerelerini olduğu gibi halka anlatır, bilgilendirir. Neticenin olumlu olacağı hakkındaki kanaatini de belirterek, milletin müsterih olması için çalışır.

İki ay süren müzakereler sonucunda Konferans 4 Şubat 1923 tarihinde kesintiye uğradı. İtilaf devletleri delege heyetleri, Delege Heyetimize bir barış projesi verdiler. Bu proje, bağımsızlığımızı ihlal eden şartları içeriyordu. Özellikle adli, mali ve iktisadi maddeleri kesinlikle reddetmemiz gerekiyordu. Delege Heyetimiz karşılık olarak, “İttifak ettiğimiz noktaları imzalayarak barış yapalım” diyen bir mektup verdi. Fakat Delege Heyetimizin teklifi kabul edilmedi ve müzakerelerin ertelenmesine kararı verildi. Türk Delege Heyeti ülkesine döndü. Bu sıralarda Mustafa Kemal seyahatte olduğundan, 18 Şubat 1923 tarihinde İsmet Paşa ile Eskişehir’de buluşarak Ankara’ya birlikte döndüler.

Mustafa Kemal 14 Ocak 1923 tarihinde yurt gezisine çıkar ve Lozan Konferansı müzakerelerini olduğu gibi halka anlatır, bilgilendirir.

LOZAN KENFERANSI'NIN İKİNCİ DÖNEMİ

Lozan Konferansı 23 Nisan 1923’te tekrar toplandı. İsmet İnönü Başkanlığındaki Delege Heyetimiz tekrar Lozan’a gitti. Uzun süren müzakereler sonucunda ve nihayet, dört sene süren Kurtuluş Savaşımız, bağımsızlık mücadelemiz, 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan’da imzalanan antlaşma ile milletimizin şanına layık bir barış ile sonuçlandı. Yeni Türkiye Devleti’nin bağımsızlığı ve toprak bütünlüğü tanındı. Misakı Milli sınırlarının bölünmez bir bütün olduğu tüm dünyaya kabul ettirildi. Osmanlı’nın ezik diplomasi geleneği son buldu. Batı ile her anlamda eşit haklar ve ilişkiler dönemi başladı. Lozan Barış Antlaşması, Sevr ile karşılaştırıldığında görülecektir ki, eğer milli mücadele verilip, Kurtuluş Savaşı’ndan sonra Lozan imzalanmasaydı, Anadolu’da Türk varlığı yok olacaktı.

Lozan Barış Antlaşması, yeni ve bağımsız Türk Devleti’nin kuruluş belgesidir. Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün Nutuk’ta söylediği gibi:

“Muhterem efendiler, Lozan Barış Antlaşması’nın ihtiva ettiği esasları, diğer barış teklifleriyle mukayeseye mahal olmadığı fikrindeyim. Bu antlaşma, Türk milleti aleyhine asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması’yla tamamlandığı zannedilmiş büyük bir suikastin yıkılışını ifade eder bir vesikadır. Osmanlı devrine ait tarihte emsali görülmemiş bir siyasi zafer eseridir!”